- EĞİTİM TAKVİMİ
- 0 (212) 908 06 60–61
Türkiye Cumhuriyeti, engellilerin toplumsal hayata katılımını artırmak ve engelleri ortadan kaldırmak için çeşitli çalışmalar yapıyor. Bu çalışmalar kapsamında engellilere özel okullar ve kurslar ile eğitim alabilmeleri, ÖTV muafiyeti ile araç alabilmeleri ve engelli çalışan hakları ile çalışma hayatı kolaylaştırılıyor. Bu yazıda sizin için özel sektörde çalışan engellilerin hakları ve bilinmesi gerekenleri derledik.
İş hayatını düzenleyen 4857 sayılı İş Kanunu’nda engelli çalışanlar için özel hükümler yer alır. Bunlar arasında bilinmesi gereken en önemli nokta ise 30. madde içerisinde bulunur. İlgili maddeye göre 50’den fazla çalışanı bulunan işletmeler için engelli işçi çalıştırmak zorunludur. "Engelli Personel Çalıştırma Zorunluluğu Nedir?" başlıklı yazımızı ziyaret edip konuyla ilgili detaylı bilgi alabilirsiniz.
İşverenler veya işveren adına çalışan insan kaynakları gibi departmanlar; iş başvurusu, seçim süreci, değerlendirmeler, önerilen çalışma süresi ve şartlar gibi alanlarda engelli çalışanlar aleyhine herhangi bir ayrımcı uygulamada bulunamaz. Ayrıca çalışma hayatında da bu tip ayrımcı uygulamalar yasaktır. Aksi takdirde engelli çalışanlar; haklı fesih yolu ile işten ayrılabilir, kıdem tazminatları ile mahrum kaldıkları tüm haklarını da talep edebilirler.
4857 sayılı İş Kanunu’nun “Eşit Davranma İlkesi” başlıklı 5. maddesi şöyledir: “İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.” Yani engel durumu nedeniyle herhangi bir çalışana ayrımcılık yapılamaz.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun ise yine 4857 sayılı İş Kanunu ile benzer hükümlere sahiptir. 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’un istihdam ile ilgili 14. maddesinde iş hayatında engellilere yönelik ayrımcılık yapılamayacağı belirtilir. Ayrıca iş yerinde engellilere yönelik ayrımcı davranışlar beraberinde cezai süreçleri de getirebilir. Çünkü Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 122. maddesine göre engellilere yönelik ayrımcılık suçtur. Bu nedenle, engelli çalışanlara yönelik ayrımcı tutum ve davranış sergileyenler, TCK’nın 122. maddesi gereğince hapis cezası ile cezalandırılabilir.
Engelli çalışanlar, mevcut durumlarından dolayı maluliyete ayrılmak zorunda kalabilir. Maluliyet sona erdiğinde çalışan, ayrıldığı iş yerine tekrar işe başlamak için başvuru yapabilir. Böyle bir durumda işveren, kadro boşluğu olduğunda ve dışarıdan işçi alımı yapılacaksa engelli çalışanı geri almak zorundadır. Kadro boşluğu yoksa engelli personel işe alım için ilk sırada yer alır ve çalışma hayatına geri dönmek istediğini ilettiği takdirde işe alınır.
İşverenler; çalışanların ihtiyaçlarına ve iş sağlığına uygun olarak iş yerlerini düzenlemekle yükümlüdür. Engelli çalışanlar açısından da durum bu şekildedir. İş yeri, engelli çalışana uygun olarak hazırlanmalı ve sağlıkları için gerekli önlemler alınmalıdır.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun ile iş yeri ve çalışma koşullarının engellilere göre hazırlanması gerektiğine hükmedilmiştir.
%40 ve üzeri engeli bulunan çalışanlar için gelir vergisi engelli indirimi bulunur. Engelli çalışanların, engel derecesine göre vergi indirimi tablosu şöyledir:
| Engel Derecesi | İndirim Kategorisi | Vergi İndirimi |
|---|---|---|
| %40-%59 | 3. Derece Engellilik İndirimi | 1.110 TL |
| %60-%79 | 2. Derece Engellilik İndirimi | 2.600 TL |
| %80 ve üzeri | 1. Derece Engellilik İndirimi | 4.400 TL |
Engellilerin emekliliğe hak kazanabilme süreleri değişiklik gösterebilir. Bu nedenle aşağıda yer alan tablo dikkatle incelenmelidir.
| 1 Ekim 2008 Öncesi SSK’lı Engelli Rapor Oranı ve Derecesi Olanlar | |||
|---|---|---|---|
| Sigortalılık Başlangıcı | 1. Derece (%80 üzeri) | 2. Derece (%60-79) | 3. Derece (%40-59) |
| 05.08.1991 ve daha önce | 15 Yıl - 3600 Gün | 15 yıl - 3600 gün | 15 yıl - 3600 gün |
| 06.08.1991-05.08.1994 | 15 Yıl - 3600 Gün | 15 yıl, 8 ay - 3680 gün | 16 yıl - 3760 gün |
| 06.08.1994-05.08.1997 | 15 Yıl - 3600 Gün | 16 yıl, 4 ay - 3760 gün | 17 yıl - 3920 gün |
| 06.08.1997-05.08.2000 | 15 Yıl - 3600 Gün | 17 yıl - 3840 gün | 18 yıl - 4080 gün |
| 06.08.2000-05.08.2003 | 15 Yıl - 3600 Gün | 17 yıl, 8 ay - 3920 gün | 19 yıl - 4240 gün |
| 06.08.2003-30.09.2008 | 15 Yıl - 3600 Gün | 18 yıl - 4000 gün | 20 yıl - 4400 gün |
| 1 Ekim 2008 Sonrası SSK’lı Engelli Rapor Oranı ve Derecesi Olanlar | |||
|---|---|---|---|
| Sigortalılık Başlangıcı | %60 ve üzeri | %50-59 | %40-49 |
| 01.10.2008-31.12.2008 | 15 Yıl - 3700 Gün | 16 Yıl - 3700 Gün | 18 Yıl - 4100 Gün |
| 01.01.2009-31.12.2009 | 15 Yıl - 3800 Gün | 16 Yıl - 3800 Gün | 18 Yıl - 4200 Gün |
| 01.01.2010-31.12.2010 | 15 Yıl - 3900 Gün | 16 Yıl - 3900 Gün | |
| 01.01.2011-31.12.2011 | 15 Yıl - 3960 Gün | 16 Yıl - 4000 Gün | 18 Yıl - 4400 Gün |
| 01.01.2012-31.12.2012 | 15 Yıl - 3960 Gün | 16 Yıl - 4100 Gün | 18 Yıl - 4500 Gün |
| 01.01.2013-31.12.2013 | 15 Yıl - 3960 Gün | 16 Yıl - 4200 Gün | 18 Yıl - 4600 Gün |
| 01.01.2014-31.12.2014 | 15 Yıl - 3960 Gün | 16 Yıl - 4300 Gün | 18 Yıl - 4680 Gün |
| 01.01.2015 ve daha sonra | 15 Yıl - 3960 Gün | 16 Yıl - 4320 Gün | 18 Yıl - 4680 Gün |
İşe başladıktan sonra iş kazası veya meslek hastalığı sonucu %60'tan fazla kazanma gücü kaybına uğrayanların, 10 yıllık sigortalılık süresi ve 1800 prim günü koşullarını yerine getirmeleri durumunda malulen emekli olmaları mümkündür. Ancak çalışan, başkasının bakımına muhtaç derecede malul olursa 10 yıllık sigortalılık süresi aranmaz ve sadece prim günü dikkate alınır.
Engelliler için en erken emeklilik tarihi 15 yıldır. Kısaca özetlemek gerekirse %60 ve üzeri engelliler, 15 yıllık sigortalılık süresi ve 3600 ila 3960 prim gününü (sigortalı olduğu tarihe göre değişiklik gösterebilir) doldurmuşsa emekliliğe hak kazanır. Ancak bilinmesi gereken önemli bir husus daha bulunur. Eğer iş sırasında kaza veya meslek hastalığı nedeniyle malul olan bir çalışan, bakıma muhtaç olacak noktadaysa doğrudan emekli olabilir.
Engelli çalışanlar ile ilgili birçok nokta bulunmaktadır. Engelli çalışan hakları ile ilgili bilinmesi gerekenler şöyle sıralanır:
Engelliler sadece engel durumlarına uygun işlerde çalıştırılabilirler. Engel durumlarına aykırı işlerde çalışmaları yasaktır. Örneğin; ağır, yer altı ve su altı işler gibi bazı alanlarda çalışmaları yasaklanmıştır. Ayrıca engelli sağlık kurulu raporunda “çalışamaz” ibaresi yer alan engellilerin çalıştırılması veya çalışması da kanuna aykırıdır.
Engelliler, diğer çalışanlar gibi haftada 45 saat çalışırlar. Engelliler için çalışma saati ile ilgili özel bir düzenleme bulunmaz.
Kamu kurumlarında çalışan engelliler ise kendi istekleri dışında 20.00 ila 06.00 arasında çalıştırılamazlar. Kendi istekleri dışında gece mesaisi veya gece vardiyasında çalışmalarının talep edilmesi Devlet Memurları Kanunu’nun 101. maddesine aykırıdır.
Engelli çalışanlar, engel durumları nedeniyle işten çıkarılamazlar. Bunun dışında işverenler yasal gerekçelerle engelli olsun veya olmasın çalışanları işten çıkarabilirler.
Kıdem tazminatı ile ilgili hükümlerin tamamı, engelliler için de geçerlidir.
Engelli çalışanlar, evlilik izni veya doğum izni gibi ücretli ya da ücretsiz izin türlerinden faydalanabilir. Örneğin doğum yapan engelli anneler, ücretli iznin bitiminden sonra ücretsiz izne çıkabilirler. Kısaca özetlemek gerekirse engelli çalışanların yasal olarak izin alma süreçlerinde bir farklılık yoktur.
Yıllık izinler konusunda engelli ve engelli olmayan şeklinde bir ayrım, 4857 sayılı İş Kanunu’nda yapılmamıştır. Kanuna göre personele kullandırılacak asgari izin süreleri şöyle sıralanır:
| Hizmet Süresi | Minimum Yıllık İzin Süresi |
|---|---|
| 1 yıldan 5 yıla kadar | 14 gün |
| 5 yıldan 15 yıla kadar | 24 gün |
| 15 yıl ve daha fazla | 26 gün |
2002 yılında yayınlanan Başbakanlık Genelgesi’nde “10-16 Mayıs Engelliler Haftasının ilk günü ile 3 Aralık Dünya Engelliler Gününde kamuda görev yapan tüm engelliler idari izinli sayılır. (2002/58)” ifadesi yer alır. Bu sebeple de kamuda istihdam edilen engelli personel, Engelliler Haftası’nın ilk günü ve Dünya Engelliler Günü’nde izinlidir. Bu izin genellikle özel sektörde de zorunluymuş gibi düşünülür ama böyle bir durum söz konusu değildir.
Copyright © 2015 - 2025 IFASTURK Mali Müşavirlik ve Denetim. Tüm Hakları Saklıdır. | KVKK
