Teknokent Ve Ar-Ge/Tasarim Merkezlerine Yönelik Vergi Denetimleri

Son yıllarda, dijital dönüşüm ve yapay zekâ destekli analiz sistemlerinin vergi denetimlerine entegre edilmesiyle birlikte, Teknokent şirketleri ile Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine yönelik vergi incelemeleri önemli bir değişim göstermiştir. Bu incelemeler hem nicelik olarak artmış hem de içerik bakımından daha kapsamlı ve derinlemesine yapılır hale gelmiştir. Bu gelişme, firmaların mali uygulamalarını sadece mevzuata uygun hale getirmekle kalmayıp, aynı zamanda denetime her an hazır ve şeffaf bir yapıya kavuşturmasını zorunlu kılmaktadır.

Bu makalede, iki temel yasal düzenleme çerçevesinde faaliyet gösteren kurumların vergi denetimi süreçleri ele alınmaktadır: 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) Kanunu kapsamındaki Teknokent firmaları ve 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamındaki Ar-Ge/Tasarım Merkezleri. Çalışmamızda, bu kurumların sıkça karşılaştığı vergi denetimi konuları detaylı şekilde incelenmekte, uygulamada karşılaşılan riskli alanlar belirlenmekte ve bu risklere yönelik pratik çözüm önerileri somut örneklerle açıklanmaktadır.

  1. Şirket Ortağının Şirketten Almış Olduğu Paralar: 131 Hesap ve Adat Faizi

    2. Vergi Denetim Kurulu, gelişmiş yapay zekâ sistemleri aracılığıyla 131 - Ortaklardan Alacaklar hesabındaki hareketleri diğer hesaplarla çapraz kontrol ederek, ortaklara faizsiz borç verildiği durumları tespit etmektedir. Bu tür borçlar için faiz tahakkuku yapılmaması durumunda örtülü kazanç dağıtımı riski ortaya çıkmaktadır.

    Örnek Durum:

    Bir ortak, 2024 yılı içinde şirketten 1.000.000 TL borç almıştır. Bu borç 131 hesapta takip edilmiş, ancak yıl sonunda bu borca ilişkin herhangi bir faiz tahakkuku yapılmamıştır. Yapay zekâ destekli denetim sistemi, 642 – Faiz Gelirleri hesabında ilgili kayıtların bulunmadığını tespit ederek otomatik olarak aşağıdaki izaha davet yazısını üretir:

    "Şirketinizin 2024 yılı kayıtlarında 131 hesapta ortağınıza ait 1.000.000 TL borç kaydına rastlanılmıştır. Ancak 642 hesapta bu borca ilişkin herhangi bir faiz tahakkukuna yer verilmediği görülmüştür. Bu kapsamda, söz konusu işlemler hakkında detaylı izahat verilmesi gerekmektedir."

    Uygulama Tavsiyeleri:
    • Åžirketten ortaklara yapılan borç iÅŸlemleri için güncel piyasa faiz oranları (örneÄŸin TCMB ortalama mevduat faizleri veya bankaların ticari kredi faiz oranları) esas alınarak adat faizi mutlaka hesaplanmalıdır.
    • Hesaplanan faiz gelirleri 642 hesapta eksiksiz ÅŸekilde muhasebeleÅŸtirilmeli ve ilgili dönem beyannamelerine dahil edilmelidir.
    • Her bir faiz tahakkuku için usulüne uygun fatura düzenlenmeli ve e-arÅŸivde saklanmalıdır.
    • Tüm bu kayıtlar, e-defter kayıtları ve vergi beyannameleriyle tam bir tutarlılık göstermelidir. Özellikle KDV beyannamelerinde ve gelir tablolarında bu tutarların doÄŸru ÅŸekilde yansıtıldığından emin olunmalıdır.

  2. %3 Özel Fon Yükümlülüğü

    3. 7263 sayılı Kanun ile 4691 ve 5746 sayılı Kanunlara eklenen maddeler kapsamında, 2022 yılından itibaren yürürlüğe giren düzenleme uyarınca, Teknokent ve Ar-Ge/Tasarım Merkezlerinin sağladığı vergi avantajlarının bir kısmının şirkette özel fon olarak ayrılması zorunlu hale getirilmiştir. Bu düzenleme, söz konusu merkezlerin finansal sürdürülebilirliğini güvence altına almayı amaçlamaktadır.

    Yükümlülük Şartları:
    • 4691 sayılı Kanun kapsamında saÄŸlanan kazanç istisnası veya 5746 sayılı Kanun kapsamında indirilen Ar-Ge tutarı 2.000.000 TL'yi aşıyorsa, bu tutarın %3'ü özel fon olarak ayrılmalıdır. Bu fon, ÅŸirketin Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin devamlılığını saÄŸlamak amacıyla kullanılacaktır.
    • Ayrılan fon, "549 – Özel Fonlar" hesabında pasifte gösterilmelidir. Bu hesap, özel amaçlı fonların takibi için kullanılan bir bilanço hesabıdır ve düzenli olarak kontrol edilmelidir. (Önemli!)
    Örnek Durum:

    Bir Teknokent firması, 2024 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde 3.500.000 TL kazanç istisnası beyan etmiştir. Ancak bu kazanç için gerekli fon ayrılmamıştır. Bu durumda denetim sonucu aşağıdaki yaptırımlar uygulanır:

    • 3.500.000 TL × %20 = 700.000 TL'lik istisna reddedilir.
    • 700.000 TL × %25 = 175.000 TL vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın tarh edilir.
    • Ayrıca, yasal gecikme faizleri de hesaplanarak tahakkuk ettirilir.
    Uygulama Tavsiyeleri:
    • Beyan öncesinde istisna ve indirim tutarları detaylı ÅŸekilde gözden geçirilmeli, belirlenen sınırı aÅŸan durumlar için gerekli fon ayrılmalıdır.
    • Fon ayrımı, mali yıl kapanmadan önce yapılmalı ve bilanço ile beyannamelerle tam uyumlu ÅŸekilde muhasebeleÅŸtirilmelidir. Bu süreçte muhasebe departmanı ile vergi danışmanlarının koordineli çalışması önem arz etmektedir.

  3. Alınan Faturalar ve Gerçeklik Denetimi

    4. Vergi idaresi, ticari ilişkiye dayanmayan veya sahte belge düzenleme riski taşıyan işlemleri tespit etmek amacıyla, alınan faturalar üzerinde detaylı incelemeler yapmaktadır. Bu kapsamda özellikle riskli olarak belirlenen firmalardan alınan faturalar titizlikle incelenmektedir.

    Talep Edilen Belgeler ve Kanıtlar:
    • Faturaya konu mal veya hizmetin detaylı açıklaması
    • Mal veya hizmetin teslim/ifa ÅŸekli ve tarihini gösteren belgeler
    • Ödemeye iliÅŸkin banka dekontları ve makbuzlar
    • Taraflar arasında imzalanmış yazılı sözleÅŸmeler
    • Muhasebe kayıtları ve destekleyici dökümanlar
    Örnek Vaka İncelemesi:

    Bir şirket, 2023 yılında XYZ Ltd. Şti.'den 1.200.000 TL tutarında hizmet faturası almıştır. XYZ Ltd. Şti.'nin riskli mükellef kategorisinde (Özel Esaslar kapsamında) değerlendirilmesi nedeniyle, Vergi Denetim Kurulu şirketten aşağıdaki hususlarda açıklama talep etmiştir:

    • XYZ Ltd. Åžti. ile yapılan iÅŸin kapsamı ve niteliÄŸi nedir?
    • Hizmetin fiilen gerçekleÅŸtirildiÄŸini kanıtlayan somut deliller nelerdir?
    • Ödemeler hangi yöntemlerle yapılmış ve nasıl belgelendirilmiÅŸtir?
    Önerilen Uygulamalar ve Önlemler:
    • Her ticari iÅŸlem öncesinde kapsamlı ve detaylı yazılı sözleÅŸmeler hazırlanmalı ve imzalanmalıdır.
    • Hizmet ifasını belgeleyen tüm dokümanlar (iÅŸ teslim tutanakları, proje raporları, yazışmalar, e-postalar ve diÄŸer çıktılar) sistemli bir ÅŸekilde arÅŸivlenmelidir.
    • Tüm ödemeler mutlaka banka kanalıyla yapılmalı ve her ödeme iÅŸlemi için gerekli muhasebe kayıtları oluÅŸturulmalıdır.

  4. Fatura Şerhleri: İstisna Kazançlarda Zorunlu İbareler

    5. Teknokent şirketleri tarafından düzenlenen faturalarda vergi istisnasından yararlanabilmek için belirli yasal ibarelerin yer alması zorunludur. Bu ibarelerin eksik veya hatalı olması durumunda vergi istisnasından yararlanma hakkı kaybedilebilir.

    Yazılım Hizmet Satışı Faturası Örneği:

    Bu fatura kapsamında yer alan gelir, 4691 sayılı Kanun'un Geçici 2. maddesi uyarınca kurumlar vergisinden istisnadır. Bu hizmet, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun Geçici 20. maddesi uyarınca KDV'den istisnadır. STB Kodu: 1907

    Uygulama Tavsiyeleri:
    • e-Fatura açıklama alanında istisna ibareleri eksiksiz ve doÄŸru ÅŸekilde yer almalıdır.
    • Fatura açıklamasında proje tanımı, proje kodu ve gerekli durumlarda teslim tarihi açıkça belirtilmelidir.
    • STB proje kodları, faturanın ilgili alanına mutlaka iÅŸlenmelidir.
    • Fatura düzenlemeden önce istisna kapsamındaki faaliyetlerin proje ile iliÅŸkisi kontrol edilmelidir.
    • Ä°stisna kapsamı dışındaki faaliyetler için ayrı fatura düzenlenmelidir.

  5. Enflasyon Muhasebesi Uygulaması

    6. 2024 yılı itibarıyla zorunlu hale gelen enflasyon düzeltmesi uygulaması, mali tabloların gerçeği yansıtması ve doğru vergi matrahı tespiti açısından kritik öneme sahiptir. Bu uygulama, yüksek enflasyon dönemlerinde mali tabloların gerçek değerlerini yansıtmasını sağlamak amacıyla yapılmaktadır.

    Denetim Konuları:
    • 1 Ocak 2024 tarihli düzeltme açılış kayıtlarının uygunluÄŸu ve doÄŸruluÄŸu
    • Enflasyon düzeltme farklarının VUK hükümlerine göre doÄŸru hesaplanması
    • GeçmiÅŸ yıl kâr/zararlarına yapılan aktarımların doÄŸruluÄŸu ve tutarlılığı
    Uygulama Tavsiyeleri:
    • Enflasyon düzeltmesi için güvenilir ve güncel özel yazılım modülleri kullanılmalı, manuel hesaplama hatalarının önüne geçilmelidir.
    • Düzeltme iÅŸlemleri sonrası oluÅŸan mali tablolar, vergi beyannameleri ile mutlaka karşılaÅŸtırılmalı ve tutarlılık kontrolü yapılmalıdır.
    • Düzeltme iÅŸlemleri düzenli aralıklarla gözden geçirilmeli ve gerektiÄŸinde güncellenmelidir.

  6. Kur Değerlemesi ve Kambiyo Kar/Zararları

    7. Yabancı para birimleriyle yapılan işlemlerde, dönem sonlarında TCMB döviz alış kurları kullanılarak değerleme yapılması yasal bir zorunluluktur. Bu değerlemeler sonucunda ortaya çıkan kâr veya zararlar, 646 (Kambiyo Kârları) ve 656 (Kambiyo Zararları) hesaplarında muhasebeleştirilir.

    Örnek: Bir şirketin 31.12.2024 tarihinde 30.000 USD tutarında alacağı bulunmaktadır. TCMB döviz alış kuru 28,00 TL'dir. Bu alacak yıl içinde 26,00 TL kuru ile kayıtlara alınmıştır.

    Bu durumda:

    • 30.000 USD × (28,00 TL - 26,00 TL) = 60.000 TL kur farkı geliri olarak kaydedilmelidir.
    Sık Karşılaşılan Hatalı Uygulamalar:
    • Dövizli iÅŸlemlerin deÄŸerleme yapılmadan bilançoda tutulması
    • Kur farklarının mahsuplaÅŸtırılarak finansal tablolarda görünürlüğünün azaltılması
    • DeÄŸerleme iÅŸlemlerinin eksik veya hatalı yapılması
    Uygulama Önerileri:
    • Dönem sonlarında tüm yabancı para cinsinden varlık ve yükümlülükler eksiksiz ÅŸekilde deÄŸerlenmelidir
    • Kambiyo kâr ve zararları ilgili hesaplara doÄŸru ÅŸekilde kaydedilmeli ve mutlaka ayrı ayrı gösterilmelidir
    • DeÄŸerleme sonuçları vergi beyannamelerine tam ve doÄŸru ÅŸekilde yansıtılmalıdır
    • DeÄŸerleme iÅŸlemleri düzenli olarak kontrol edilmeli ve belgelendirilmelidir

Sonuç ve Öneriler

Vergi denetim süreçlerinde karşılaşılan riskler ve talepler, firmaların mali sistemlerini şeffaf, tutarlı ve mevzuata uygun hale getirmesini zorunlu kılmaktadır. Etkin bir mali yönetim için aşağıdaki temel hususlara dikkat edilmelidir:

  • Ticari iliÅŸkisi olmayan veya şüpheli faturaların muhasebe kayıtlarına alınmaması ve bu konuda gerekli kontrollerin düzenli olarak yapılması
  • Tüm faturaların mevzuata uygun ÅŸekilde düzenlenmesi, gerekli ibarelerin eksiksiz kullanılması ve düzenli kontrollerin yapılması
  • Ortaklara yapılan borç iÅŸlemlerinde adat faizinin doÄŸru hesaplanması ve belgelendirilmesi
  • Kur deÄŸerlemelerinin periyodik olarak yapılması ve kayıtlara doÄŸru ÅŸekilde yansıtılması

Bu temel ilkelere uyulması, şirketlerin vergi denetimlerinden başarıyla geçmesini sağlayacak ve olası riskleri minimize edecektir. Ayrıca, düzenli iç denetim mekanizmalarının kurulması ve profesyonel destek alınması da önemle tavsiye edilmektedir.



Özetlersek;

  •   Teknokent ve Ar-Ge merkezlerinin vergi denetimleri, yapay zeka destekli sistemlerle daha kapsamlı ve detaylı hale gelmiÅŸtir.
  •   Åžirketler, ortaklarla yapılan iÅŸlemlerden özel fon yükümlülüğüne kadar birçok kritik alanda denetime tabidir.
  •   Vergi istisnalarından yararlanmak için fatura ÅŸerhleri, enflasyon muhasebesi ve kur deÄŸerlemeleri gibi teknik konularda uyumluluk gerekmektedir.



 Teknokent ve Ar-Ge Merkezleri İçin Profesyonel Vergi Denetimi DesteÄŸi

Teknokent ve Ar-Ge/Tasarım Merkezlerinin vergi denetimlerinde başarılı olması, doğru bir rehberlik ve profesyonel destek gerektirir. Ifastürk olarak, uzman kadromuz ve yıllara dayanan deneyimimizle, işletmenizin tüm vergi süreçlerini en ince detayına kadar yönetiyoruz.

Yukarıda bahsedilen tüm kritik alanlarda - ortaklarla olan işlemlerden özel fon yükümlülüklerine, fatura şerhlerinden enflasyon muhasebesine kadar - kapsamlı danışmanlık hizmetlerimizle yanınızdayız. Size özel çözümler sunuyor, vergi denetimlerine her an hazır olmanızı sağlıyoruz.

Hemen bizimle iletişime geçin, işletmenizin vergi süreçlerini güvence altına alalım. Ifastürk'ün uzman ekibiyle tanışmak için web sitemizi ziyaret edebilir veya doğrudan bize ulaşabilirsiniz.